woordenlijst

afu - half
afu sensi - halve cent
agen - alweer (ook wel gespeld als 'a djin' of 'a djing'
ala - alle
ala sma tori - verhalen van alle / allerlei mensen
Anansi - is een mythische spin uit volksverhalen uit West-Afrika en de Caraïben, die zijn tegenstanders steeds te slim af is. In Suriname en Sierra Leone worden de verhalen over Anansi Anansi tori genoemd. Op de Nederlandse Antillen heet de spin Nanzi, of ook wel: Kompa Nanzi (kameraad Nanzi) en spreekt men van de vertellingen als kuentanan di Nanzi. Bij de Ashanti heten ze Anansasem.
Anana Keduaman Keduampon - Schepper van hemel en aarde. A Nana betekent Allerhoogste en de benaming komt uit Ghana, waar Nana "hoogheid" betekent.  Keduaman betekent letterlijk 'boven' en Keduampon letterlijk 'onder'. (WInti religie)
anisa (ook wel angisa) - op een unieke manier, met bijbehorende naam en betekenis, gevouwen hoofddoek
apinti - een enkelvellig slaginstrument dat marrons in Suriname en Frans Guyana gebruiken om berichten naar naburige dorpen en/of stammen door te seinen
Arawakken(of Arawakken) - inheems volk dat zich tegen het einde van de 15e eeuw vestigde op (onder andere) de Antillen
Aukaans - Marrontaal die gesproken wordt in het oosten van Suriname een in het westen van Frans Guyana
bandjakoto (Saramakaans) -  lendendoek, geborduurd door vrouwen in het binnenland, die schuin, geknoopt met touw, om de schouder gedragen wordt (zie ook 'dyemba'
bariman - lawaaischopper, herriemaker
batik - door de techniek van het batikken bedrukte katoen
Bersaba - Bersaba is een toeristische plaats in het district Para in Suriname. Het is ontstaan uit een zendingspost van de EBG op plantage La Prosperité. De plantage is in 1882 gekocht door negen families van ex-slaafgemaakten, waaronder de familie Pengel. Een deel van deze mensen was na de afschaffing van de slavernij nog op de plantage blijven wonen. De grond is nog steeds in beheer van de negen families.
bigi - groot
bigi sma - oudere mensen
bigi spriki - ‘Bigi Spikri’ is een Surinaams begrip en betekent letterlijk ‘grote spiegel’. Tijdens een jaarlijkse feestelijke parade in Suriname liepen de uitgedoste mensen langs de winkeletalages van Paramaribo. De etalageruiten dienden als grote spiegels, waarin zij zichzelf bewonderden. Deze traditie van in authentieke culturele klederdracht uitgedoste groepen mensen, wordt ook in Nederland voortgezet. Sinds 2009 is er op 1 juli een jaarlijkse Bigi Spikri optocht in de hoofdstad Amsterdam in verband met de herdenking en viering van de afschaffing van de slavernij. Een andere uitleg van bigi spikri ('spikri' betekent ook 'spijker') die ik heb hier heb gehoord is de bigi spkri als een grote spijker die niet kapot te krijgen is
bigi yari - een speciale verjaardag, bijvoorbeeld een kroonjaar
brasa - omhelzing, knuffel
brasa dey - dag waarop je vrienden en bekenden tegenkomt en omhelst
broko - breken; plunderen
bron - branden
bun - goed
dashiki - oorspr.: West - Afrikaanse, kleurige bovenkleding. Hier wordt de term gebruikt voor een inheemse schouderdoek.
dansi - dansfeest
de  - zijn (werkwoord)
dey - dag
diifutu(Aukaans) - ijzeren pannenhouder waarmee in de binnenlanden op houtvuur wordt gekookt. 
diri - duur
djarusu - jaloers

djarusu sturu - jaloerse stoel

dyemba (Aukaans) - lendendoek, geborduurd door vrouwen in het binnenland, die schuin, geknoopt met touw, om de schouder gedragen wordt (zie ook 'bandjakoto)
e - aan het .. .zijn, bezig zijn met ...; aanduiding voor een gewoonte
EBG - Evangelische Broedergemeente, ook wel Hernhütters 
faya - vuur
faya siton - gloeiend hete steen
fowru - vogel
fu - om te, voor
fu sabi pé yu go, yu mus sabi pé yu kmopo - om te weten waar je naar toe gaat, moet je weten waar je vandaan komt
fu san de yu de - toe ga toch voorbij
go - gaan
gran tangi - dank je wel
isri - ijzer, ijzeren
isri fowru - benaming voor 'vliegtuig', titel van het boek van E. van Chatillon / Gerda
heri heri / her heri - een gerecht van aardvruchten met bijvoorbeeld bakkeljauw
Hernhütters - benaming van de EBG,  van oorsprong Duitse Protestantse beweging die veel zendingswerk heeft gedaan in Suriname

HIndoestaan - Het woord Hindoestaan is een samenvoeging van twee woorden: Hindoe (afkomstig woord Indoe wat staat voor de Indus rivier) en stan. Hindoes woonden rondom de Indus-delta).
WIkipedia: De term "Hindo(e)stanen" of "Hindo(e)stani" sloeg oorspronkelijk op mensen die in Noord-India woonden, langs de Indus. Deze rivier werd in middeleeuws-Perzisch Sindhu genoemd, waarvan de termen "hindoe", "hindoestaan" en "hindoeïsme" zijn afgeleid. India, specifiek Noord-India (waar de Hindoestanen oorspronkelijk vandaan komen), kreeg de naam Hindoestan en zijn inwoners werden Hindo(e)stanen genoemd. De inwoners van deze streek hebben deze naam behouden, ook toen ze zich verder verspreidden over de rest van de wereld. Hoewel de naam ‘hindoe’ vaak wordt gebruikt is het geen correcte aanduiding van de Hindoestanen: de naam Hindoestaan slaat niet op religie maar op etniciteit.
HIndoestaans - bijvoeglijk naamwoord 
jaki - bovenlijf, behorend bij een koto
kabra - geest van overledene
kabra neti -  letterlijk: de avond van de voorouders. "De Kabra Neti is een sacrale bijeenkomst binnen de wintireligie waarbij herdenking en contact met de voorouders en andere overledenen centraal staan. Diverse rituelen worden ter ere van hun uitgevoerd. Reinheid, harmonie en waardigheid zijn belangrijke randvoorwaarden om een Kabra Neti succesvol uit te voeren." Bron: ketikotirotterdam.nl

kamisa (Aukaans, Saramakaans)- lendendoek, bestaande uit een lap die tussen de benen wordt doorgehaald en aan voor- en achterzijde geslagen over een draad om het middel, op zo'n manier, dat een voor- en een achterpand blijven hangen

kanga - de spelletjes die de kinderen tijdens de slavernij speelden, soms tijdens de volle maan, onder leiding van de oppasmoeder.
katibo - slavernij
keti - ketenen
keti koti - ketenen verbroken
kmopo - vandaan komen, vertrekken

koeswe - rode kleurstof die verkregen wordt uit de vrucht van de orleaanboom, ook wel: anatto, orleaan
koki - kok, kokkin
kondre - land; dorp in het binnenland
koti - verbroken
koto -  rok van traditioneel Creools-Surinaams vrouwenkostuum, vaak gedragen met een jaki en een anisa.
Er staat een mooie video met verschillende voorbeelden en duidelijke uitleg op het youtubekanaal van het Kotomuseum in Paramaribo.
kotomisi - vrouw die gekleed gaat in koto (met jaki en anisa)
marrons - gevluchte Afrikaanse tot slaaf gemaakten die in stamverband in de binnenlanden gingen leven, en hun afstammelingen
masra - meester
mi - ik, mij, mijn
misi - meisje, vrouw, mevrouw
mis' de neef - een bekende manier om een anisa te vouwen, hier vind je meer over de naamgeefster van deze dracht
Mama Aisa - Moeder  Aarde (WInti religie)
mamyo - een grote lap stof, een soort quilt, gemaakt van kleine lappen
moi - mooi
mus - moeten
na - zijn
nana - Officiële aanspreekvorm in het voor hooggeplaatsten, in de tori van  Martha en Marian. Via deze link vind je een uitgebreide uitleg van de oorsprong, betekenis en het gebruik van het woord nana.
neti - nacht
no - niet, geen
obiaman - ...
odo - spreekwoord in het Sranan Tongo, in het bijzonder uit de slaventijd. Op dbnl vind je het boek: Sranan odo buku, geschreven door Guno Hoen.
ohemaa - koningin ( uit het Twi, een Ghanese taal)
omu - oom, ook wel winkelhouder van Chinese afkomst

par weri - het dragen van kleding waarin dezelfde stoffen zijn gebruikt, om aan te geven dat je, bijvoorbeeld als familie, bij elkaar hoort
patata (p'tata) - aardappel; in de tori van Max  vergelijkbaar met 'kaaskop'
pangi - lendendoek, omslagdoek
Papiamento (of Papiaments) -  taal die wordt gesproken op de eilanden Curaçao, Aruba en Bonaire
pé - waar, waarvandaan
pepre - allerlei soorten (verse) peper
pepre watra - pittige vissoep
pikin - klein
pimba  (of kaolien) - een witte kleisoort die in Suriname in moerasgebieden voorkomt en wordt gebruikt voor diverse spirituele doeleinden en Winti rituelen
pranansi - plantage
prei - feest
sabi - weten
sabi diri - goede raad is duur
san - wat (vraagwoord  en bijwoord) 
san! - wát! (uitroep van verbazing)
sma - mensen
sabi - weten
Saramakaans -  marrontaal die gesprokene wordt rond de Saramaccarivier, rond de bovenloop van de Surinamerivier en door sommige mensen in Frans-Guyana.
sensi - cent
srefidensi - onafhankelijkheidsdag (srefi den si = laat zien dat je het zelf kan)
so - zo
Sranan - Suriname
Sranantongo - Surinaams, Surinaamse taal
siton, ston - steen
sturu - stoel
Su - Suriname (afk.)
tafia - bosrum, ± 90% alcohol
Taíno - een bekend volk van de Arawakken
toko - winkel (oorspr. Indonesisch)

tongo - taal
tori - verhalen

TRIS - Troepenmacht in Suriname
twi - taal die gesproken wordt in Ghana, door ongeveer zeven miljoen mensen. Oorspronkelijk is het de taal van de Ashanti's, een vroegere stam in Ghana. De taal is een dialect van het Akan, dat op zijn beurt weer onderdeel is van de Kwa-talen.
winti - (letterlijk) wind; een geest

Winti - traditionele Afro-Surinaamse religie
winti krijgen - (in de tori van Nathaly) in bezit genomen worden door een winti,  zodat deze de sessie niet kan beïnvloeden
wintiprei - ritueel feest waarbij men gebruikt maakt van muziekinstrumenten om de geesten en goden op te roepen.
yu - jij, jullie, u